Volkslied
De vier weverkens is een oud-Vlaams volkslied dat in verschillende versies bekend
was over heel Vlaanderen. Het lied herinnert aan de talrijke hongersnoden in
Vlaanderen, veroorzaakt door natuurrampen en oorlogen.
Armoede en wevers
“De weefnijverheid is alhier geweldig vervallen en de armoede zeer groot. Ganse
benden bedelaars lopen uitgehongerd rond, ook van Gent en elders. Er zijn mensen
die doodvallen langs de straten, want de eetwaren zijn niet kopelijk voor de gewone
man,” schreef Bernardus de Neve, een inwoner van Zomergem, in de buurt van Gent,
in januari 1848.
In de tweede helft van de jaren veertig van de 19° eeuw, werd het platteland van
Vlaanderen getroffen door een crisis, waarvan De Neve getuige was. Aanleiding voor
de problemen waren mislukte oogsten. De strenge winter van 1844-1845 vernietigde
een groot deel van de tarweoogst, en de aardappelen die boeren als vervanging
teelden kregen vanaf juli 1845 last van een parasiet. In grote delen van Vlaanderen
ging meer dan 90 procent van de aardappeloogst verloren. Begin juli 1846 verscheen
de ziekte opnieuw en blakerde in twee, drie weken tijd de aardappelvelden zwart.
Veel mensen stierven de hongerdood, of raakten verzwakt en werden vervolgens
getroffen door cholera of tyfus, die ook in deze jaren heersten.
Veel boeren die de jaren veertig wisten te overleven, raakten in de jaren tachtig
alsnog in de problemen. Toen kelderden de graanprijzen omdat het graan goedkoop
kon worden geïmporteerd uit bijvoorbeeld de Verenigde Staten.
Vanwege de lage lonen werd Vlaanderen aan het einde van de negentiende eeuw
aantrekkelijk voor industriëlen. Tot dan had de industrialisatie vooral
plaatsgevonden in Wallonië met zijn steenkool, en in de textielstad Gent. In 1806
stonden daar al mechanische katoenweverijen en in 1830 werkten er 16.000
arbeiders in de katoenindustrie.
Vanaf 1875 richtten investeerders ook in andere Vlaamse steden en stadjes
fabrieken op, vanwege de lage lonen maar ook omdat er in die tijd steenkool in de
Kempen werd gevonden.
Er kwamen textielfabrieken en nieuwere vormen van industrie: metaalbewerking en
de productie van chemicaliën.
Wie werk kreeg in de nieuwe fabrieken was er nog steeds beroerd aan toe. Het
werk was vaak gevaarlijk en ongezond en de werkdagen waren lang: vijftien uur was
geen uitzondering. Daarbij bleven de lonen laag, want er was nog steeds een
overschot aan werkvolk.
Om de armoede het hoofd te bieden, moesten vrouwen meewerken en in veel
gevallen de kinderen ook. De allerkleinsten konden naar de ‘bewaarschool’ maar
daarna moesten ze aan het werk: soms al op vijfjarige leeftijd, maar meestal als ze
enkele jaren ouder waren.